Krzyże powstańcze 1863 roku w Skarżysku-Kamiennej

Jednym z najstarszych krzyży upamiętniających Powstanie Styczniowe 1863 roku to metalowa konstrukcja na Młodzawach na posesji rodziny Michnowskich. Po prawej stronie drogi stoi za ogrodzeniem metalowy krzyż. Budowniczowie do budowy użyli szyn kolejki wąskotorowej. U podstawy metalu wyryto datę 1863 i dwa nazwiska Konderko i Michnowski. Trzeba wysilić wzrok, aby przeczytać niezbyt wyraźny napis. Ten krzyż postawili wspólnie sąsiad Mikołaj Konderko i Józef Michnowski. W Warszawie mieszka 97 letni profesor Polskiej Akademii Nauk. Uczestnik dwóch wojen 1920 i 1939 roku. W rozmowie opowiedział historię tego krzyża.

W książce "Szkoła starsza niż miasto" Skarżysko-Kamienna 2015 zamieszczone są wspomnienia maturzysty Stanisława Michnowskiego z 1937 roku. Oto fragment tych wspomnień: "Szkoła była tylko rosyjska, nauczała w języku rosyjskim. Pozwolono mówić tylko po polsku jedynie w piątek przez dwie godziny, aby coś załatwić w urzędach czy na poczcie trzeba było używać języka rosyjskiego. Nie było mowy, aby uczyć się polskiego czy historii Polski. Wykrycie tajnego nauczania groziło więzieniem lub wywózką na Sybir. Mimo to mój dziad Józef, powstaniec styczniowy, w oficynie starego domu na Młodzawach zdobył się na uczenie polskiego i historii dzieci z okolicy. Uczył tajnie kilkadziesiąt lat i nie było wpadki, była solidarność sąsiadów".

W Skarżysku Zachodnim przy ulicy Legionów w pobliżu ronda trasy krajowej nr 42 stoi metalowy krzyż z Chrystusem Ukrzyżowanym. Na płycie żeliwnej umieszczony jest napis: "Boże nie opuszczaj nas. Urzędnicy i fabrykanci Zakładów Rejów i Bzin 1886 A.W." Skrót A.W. pochodzi od nazwiska Adam Waligórski. Był zawiadowcą wielkich pieców w Rejowie i Bzinie bo od 1859 roku te zakłady były pod jednym zarządem.

Postać na krzyżu Chrystusa zawiera niezwykłą symbolikę. W przyjętym od wieków kanonie Chrystus przedstawiany na krzyżu ma głowę zwieszoną w dół do przodu lub na prawe ramię. Figurka Chrystusa na krzyżu ma nietypowy wygląd, ma głowę pochyloną na lewe ramię. Krzyż stoi na miejscu gdzie byli, walczyli, a także ginęli powstańcy. Warto wiedzieć, że ulica Leopolda Staffa prowadząca w kierunku Rejowa była zwykłą leśną drogą. Na miejscu obecnego cmentarza rósł las sosnowy. Jeszcze w 1920 roku teren Zakładów Metalowych pokrywał las. Ostatni jego fragment pozostał w postaci kilkunastu sosen na północ od bloków mieszkalnych ul. L. Staffa.

W czasie zaborów car rosyjski stłumił krwawo powstanie. Nie pozwolono oznaczać mogił powstańczych symboliką narodową. Polacy znaleźli sposób. Znakiem rozpoznawczym mogił była postać Chrystusa z głową na lewym ramieniu. Właśnie na tym krzyżu wyraźnie widać głowę Chrystusa pochyloną na lewe ramię. Ten krzyż postawiono dwa lata po klęsce Powstania Styczniowego. Szkoda, że w ramach renowacji figurkę pomalowano białą farbą. Dawna struktura czarna metalu nadawała właściwą symbolikę krzyża.

Ireneusz Kuliński